Ж.Амарзаяа: Өөрийгөө жаахан голж, эргэлзсэн ч Долгорын дүрээс ер айгаагүй
Хөгжмийн нэрт удирдаач, Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Жамсранжавын охин СТА Ж.Амарзаяатай ярилцлаа. Тэрбээр өдгөө "Black box" театрын жүжигчин, “G еntertainment” студийн найруулагчаар ажиллаж байгаа юм. Сүүлийн үед үзэгчдийг дэлгэцийн өмнө уях болсон “37 дугаар Точка” киноны Долгорын дүрийг бүтээснээр нь хүмүүс андахгүй таних түүнтэй ярилцлаа.
-Та бол монголчуудын хайртай сод авьяастны үргэлжлэл. Тийм ч болохоор аавын тань ажил, амжилтаар хэмжих гээд байдаг болов уу. Гэтэл та хүүхэд байхаасаа балетын урлагт хайртай байсан гэдэг. Бүр ааваасаа нууцаар шалгуулаад тэнцэж байсан гэх юм билээ. Хүүхэд насныхаа талаар яриач?
-Миний аав бол Дуурийн театрын ерөнхий удирдаач байсан. Тэр үед Б.Жамъяандагва гуай, Э.Оюун зэрэг мундгууд аавын минь эргэн тойронд байсан. Энэ хүмүүсийг хамгийн ойроос харж тэдэнд эрх өссөн би азтай. Ийм л хүмүүс намайг урлагийн гавьяат зүтгэлтний хүүхэд гэж их онгироодог байсан.
Тухайн үед би гимнастикаар хичээллэдэг, хөл, гар тэгшхэн, тийм охин байлаа. Балетад хайртай, үзэх дуртайгаас гадна аавын нөлөө их байсан гэж бодогддог.
Ах, эгч нар гадагшаа яваад ирэхдээ надад балетын хувцас, гутал их авчирч өгнө. Тэр нь миний хүслийг их бадраадаг байжээ. Аравдугаар ангиа төгсөж байхдаа “Миний балетчин болох хугацаа дууслаа даа” гэж бодсон ч балетчин болмоор л санагдаад ер тогтдоггүй байж билээ. Одоо өөрийгөө бодохоор гайгүй балетчин болох байсан байх гэж санадаг.
Нэг түүх яръя л даа. Б.Жамъяндагва тэргүүтэй хүмүүс ОХУ-ын Пермийн Балетын сургуульд элсэх хүүхэд шалгаруулж авах үе таараад би тэнцчихлээ. Гуравдугаар ангийн хүүхэд ямар ч байсан сургуульд нь орчихлоо гэсэн бодолтой, гуравдугаар шатны үзлэгт нь орох гэж байтал аав мэдчихээд эрс эсэргүүцсэн. Манайх тэгэхэд арванхоёр давхар байрны хамгийн дээд давхарт нь байдаг байв.
Аав охиноо балетчин болгохгүй гээд намайг арванхоёр давхарт түгжиж байсан гээд бод доо. Биеэр дамжуулж гаргадаг урлаг, хамгийн хүнд хөдөлмөр учраас аав тэгтлээ дургүйцсэн байх. Чи эмэгтэй хүн. Үр хүүхэд гаргахаас эхлээд хэцүүг бие, махаараа туулна гэдэг байв.
Тухайн үед бараг цонхноос үсэрчихмээр л санагддаг байсан ч аав намайг хорьж чадсан. Миний өгөгдөл юу ч байсан юм. Яг үнэндээ аав тэр талаар мэдэхийг ч хүсээгүй. Тэр үед би аравхан настай хүүхэд үхлийн тухай бодоход аав, ээж минь яах бол гээд бас боддог л юм билээ.
-Таны өдгөө жүжигчин болсон нь ч аавын нөлөө юү?
-Миний аавын ганц дүү Одончимэг гээд эгч бий. Драмын театр, Хүүхэд залуучуудын театрт утга зохиолын ажилтнаар ажиллаж байсан. Одноо эгч бид хоёр хуйвалдаад жүжигчний сургуульд орж байлаа.
Нэг бол балетчин, үгүй бол жүжигчин болно гээд л. Ер нь бага байхын өөрийнхөө ирээдүйд, мэргэжилдээ санаа зовдог хүүхэд байжээ. Үргэлж л би ямар мэргэжилтэй болох вэ, жүжигчин үү эсвэл зураач болох уу гээд л аав ээжээсээ асуудаг хүүхэд байлаа.
Аравдугаар ангидаа жүжигчин болохоор шийдээд шалгалт өгч байсан. Тэр үед нийгэм одоогийнх шиг нээлттэй байсангүй. Бүх зүйл хаалттай. Мэргэжлийнхээ талаар ямар ч мэдээлэлгүй байв. Гэсэн ч эгчтэйгээ нийлээд янз бүрийн үг, шүлэг цээжлээд дүрдээ орж бие биедээ шүлэг, өгүүллэг уншиж өгдөг байлаа. Намайг жүжигчин болоход эгч минь л хамгийн их дэм болсон.
Авга эгч маань миний замыг зааж өгч аавд зөвшөөрүүлж байсан. Манай аав “Урлагт авьяасгүй хүн алхахгүй. Хэдий хөдөлмөрлөх ч урлагт тэнцэхгүй” гэж их ярина. Миний тоглосон нэг ч киног үзээгүй.
-Тэр үеийн нийгэм болон залуучууд ямар байсан бэ?
-Би 1977 онд XX сургуулийг төгссөн. Тухайн үед найруулагч И.Нямгаваа студи нээж, 20 хүүхэд шалгаруулж авсны нэг нь би. Яг тэр үед МУГЖ Б.Жаргалсайхан, Г.Урнаа, Ж.Мөнхсайхан нар ОХУ-ын Театр урлагийн академи буюу ГИТИС-ийг төгсөөд ирчихсэн байсан.
Тэр агуу сургуульд бид орох зорилготой шалгалт өгөөд байж байтал тэдний багш байсан Оросын мундаг алдартай жүжигчин Пaпаньв нас бараад манай ангийг авах багшгүй болчихсон байсан үе. Ингээд бид ГИТИС-д сурч чадаагүй.
Гэхдээ шалгарсан хүүхдүүд Киевт жүжигчин мэргэжлээрээ сурахаар явлаа. Бид арван гурвуулаа яг нэг айлын хүүхдүүд шиг амьдардаг байсан. Нэг гэрт амьдарна, хоолоо ээлжилж хийнэ. Хичээлээ хамт давтдаг.
Өглөө найман цагт хичээл ороод 23:00, 24:00 цаг гэхэд тарна. Ингэж л сурч байв. Оюутан байхад орос багш нар ямар ч муу юманд сатаарах, зүгээр сэлгүүцэх зав өгдөггүй байлаа. Маш их хичээлтэй, бид тэр байдалдаа дуртай ч байсан.
Ингээд бид 1992 онд сургуулиа төгсөөд эх орондоо ирэхэд театрын үйл ажиллагаа хүнд нөхцөлд орсон цаг байлаа. Ардчилал ялчихсан ч нийгмийн эвгүй цаг үед бид жүжигчин болоод төгсөж ирсэн. Театрыг үздэг хүн ч байгаагүй. Тэгээд И.Нямгаваа найруулагч театраа зараад, Хүүхэд залуучуудын театр ч үгүй болсон. Тэр үеийн нийгэм, цаг үеийн байдал маш хүнд байсан шүү.
-Төгсөж ирээд ажлын гараагаа хаанаас эхлүүлж байв?
-Л.Нямсүрэн, Д.Мэндбаяр, Н.Сувд, Г.Мягмарнаран зэрэг манай ахмад үеийнхэн, хошин шогийн С.Лхагвасүрэн нар Драмын бага театр гэж байгуулаад гарч байхад өндөр шалгуурыг давж тэдэнтэй хамт залуу жүжигчнээр ажилд орж байсан маань маш их аз. Тэгээд театрын жүжигчид хоёр жилийн хугацаанд хөдөө орон нутгаар соёлыг түгээж явж байснаа төд удалгүй хаагдсан.
Гэхдээ дөнгөж сургуулиа төгссөн залуу жүжигчин хүний хувьд драмын бага театрт агуу том уран бүтээлчидтэй ажиллах боломж гарч, суралцах завшаан олдсон нь миний амьдралын хамгийн чухал жилүүд байсан. Удалгүй театр маань байхгүй болж цаг үе ч ороо бусгаа байсан болохоор жүжигчин мэргэжлээрээ амьдрах хэцүү болсон.
Ингээд Санхүү, эдийн засгийн сургуульд эдийн засагч, нягтлан бодох мэргэжлээр сурахаар 1994 онд элсэж байлаа.
-Ардчилал, Картын бараанд шилжсэн үе байсан болохоор хүмүүс урлаг уран сайхан сонирхохоос илүүтэй хоногийн хоолоо арай гэж аргацаадаг үе байсан байх. Тэгэхээр та хос мэргэжилтэй байх нь ээ?
-Намайг СЭЗДС-д анх ороход эдийн засгийн коллеж байсан. Тэгээд явж байтал Эдийн засгийн дээд сургууль болчихсон. Энэ хугацаанд би юу амжуулсан бэ гэхээр хоёр хүүхэдтэй боллоо. Сургуулиасаа нэг нэг жилийн чөлөө авлаа.
СЭЗИС-д “Улаан сарнай” гэж бүжгийн хамтлаг байсан. Төмөрхүү багш маань намайг “Чи урлагийн дээд сургууль төгссөн юм чинь бүжгийн хамтлагт заавал ор” гээд хамтлагтаа авсан. Ингээд л тоо бодохгүй бүжиглэсээр байв.
Тооны чиглэлийн нягтлан бодох бүртгэлийн Нямсүрэн гээд мундаг багш маань намайг “Чи одоо бүжиглээд байх юм. Хэзээ сурах юм бэ, чи нэг план гаргаад сурчих” гээд намайг гуйдаг байж билээ. Би байдаггүй ээ. Тоогоор бүр явдаггүй шүү. Too орохоор ойлгохгүй, дээр ер сонирхдоггүй байлаа.
Тэгээд л “за одоо больё ,энэ сургууль дэмий юм байна. Миний амьдрал бол зөвхөн урлаг юм” гэсээр буцаад л нөгөө хаалган дээрээ хүрээд ирсэн дээ.
-“Black box” театрынхаа талаар яривал?
-“Хар хайрцаг” гэсэн үг. Хар хайрцаг гэдэг бол алив нэг улсын бодлого, чиглэл болж байдаг чухал, нандин зүйл. Тэр утгаараа театраа ингэж нэрлэсэн. Бид лаборатори театр болохсон, авангард, модернист чиглэлээр өөрсдийгөө сорихсон, бусдаас өөр театрын урлаг бий болгоё гэж зорьсон. Тиймээс л өөрийгөө сориод найруулагч, жүжигчин хийгээд явж байна.
-“Найруулагч хүний хувьд бүтээлээ дотоод ертөнц, ой тойндоо босгож ургуулж хийх дуртай” гэж та хэлсэн байсан. Уран бүтээлээ үзэгчдэд хүргэсний дараа өөрт ямар мэдрэмж төрдөг вэ. Бидэнтэй хуваалцаач?
-Би “37-р Точка”-ын хувьд Б.Тамир яаж байгаа бол гэж боддог. Хамгийн гол нь үзэгчид яаж хүлээж авах бол, миний санасан, зорьсон зүйлийг олж харж мэдрэх болов уу. Миний хийсэн зөв юм уу, буруу юм уу гээд л маш олон асуулт дотроос ургаж хариулт нэхнэ. Эсвэл бүр ойлгохгүй байсан ч яах вэ. Заримдаа хүн ойлгохгүй байх тусам ойлгомжгүй юм хиймээр санагдах үе ч бий.
-“37-р Точка” киноны Долгорын дүрийн тухайд онцлог нь юу вэ. Таныг Долгорын дүрийг амилуулж чадна гэж найруулагч харсан байна шүү дээ?
-“Фантастик” продакшны жүжигчин Б.Барслхагва миний шавь байсан. Барсаа “Та энэ кинонд орох уу. Яг л танд зориулагдсан дүр уранхай байна” гэсэн.
Ингээд Б.Тамиртай уулзаад би тоглож дийлэх болов уу гээд эргэлзтэл “Та дүрээ хардаа” гээд надад уншуулсан. Ийм дүр байгаа юм аа. “Та архичин болох ёстой” гэж хэлсэн. Би хувьдаа “Энэ дүрийг гаргаж чадах болов уу” гэж бодсоноос “Муухай харагдах юм байна” гэх мэтээр ер бодоогүй.
Өөрийгөө жаахан голж, эргэлзсэн ч Долгорын дүрээс ер айгаагүй. Бүтээсэн. Жүжигчин хүн дүрээ бүтээхийн тулд сүнсээ худалдахад ч бэлэн байдаг. Тэгж л дүрдээ амьдарч бүтээсэн. Зүгээр л нэг тоглоод өнгөрөх төдий биш. Манай багш нар ингэж л сургасан. Тийм учраас би энэ зарчмаар дүрээ бүтээхийг хичээдэг.
Долгор бол “37-р Точка” киноны эерэг дүр. Миний бүтээж байсан дүрүүд дандаа эерэг дүр байсан. Энэ удаад ч мөн Долгорынхоо дүрийг хайрлаж бүтээсэн.
-Нууц биш бол Долгор яг хэний ээж юм бэ. Үзэгчдийн дунд маш олон эргэлзээ төрүүлсэн дүр болоод байна. Цаашид Долгор яах бол яг хэний ээж вэ гэх мэт таамаг дагуулсаар байна?
-Миний мэдэж байгаагаар би Галт, Тулгат, Сувдаа гурвын ээж. Үзэгч бүр өөрийнхөөрөө тайлж уншиж л байвал тэр уран бүтээл. Амьдралд төрөх, үхэх хоёр л үнэн гэдэг. Үүнтэй л адил. Амьдрал дээр төрсөн хэр нь тэлсэн юм шиг, тэлсэн хэр нь төрсөн юм шиг хүмүүс зөндөө.
Киноны төгсгөлд тухайн үзэгч яаж хүлээж авах нь тэр хүний сонголт. Би төрсөн, төрөөгүй хүүхэд гэж хэлж чадахгүй. Надад нууцлаад байх юм байхгүй. Гэхдээ миний тоглолтоос харагдаад баймаар юм. Манай найзууд хүртэл залгаад “Чи хэний ээж юм бэ, цаашид яах бол” гэж их асууж байна.
-“37-р Точка” кино гарснаас хойш үзэгчид цаашид ямар уран бүтээлээр гарч ирэх бол. Дахиад өөр дүрээр харах юмсан гэсэн хүсэлтэй байгаагаа цахим орчинд бишгүй илэрхийлж байна. Уран бүтээлийн хувьд цаашдын төлөвлөгөө юу байна вэ?
-Б.Бадрууган агсны найруулсан "Уулын хөх сүүдэр”, “Ертөнцийн сүүлчийн чулуу” гээд уран сайхны кинонд 1996, 1998 онд гол дүрд нь тоглож байсан. Сор бүтээлүүдэд нь тоглосондоо маш их баяртай байдаг. Цаашид өөрийнхөө чадварыг шавхсан, намайг сорьсон тийм дүр бүтээхийг хүсэж байна. Магадгүй, эсрэг дүр ч юм уу. Тийм чансаатай бүтээлийн санал, дүр ирвэл дуртай хүлээн авна.
-Гэр бүлээ танилцуулж болох уу. Ам бүл хэдүүлээ вэ. Хэдэн хүүхэдтэй вэ?
-Манайх ам бүл тавуулаа. Нөхөр гурван хүүхдийн хамт амьдардаг. Миний нөхөр “G entertaiment “ студийн захирлаар ажилладаг. Ганболд гэж хүн бий.
-Нөхөртэйгөө хаана, хэрхэн танилцаж байсан бэ. Тантай адил урлагийн хүн үү?
-1995 онд мастер үсчин Болдхуяг гээд залуутай найз маань найзалдаг байсан. Нэг өдөр найз залуутайгаа намайг танилцуулна гээд цуг очсон чинь манай нөхөр байж байна. Яг тэнд уулзахад юу ч бодогдоогүй. Тэгээд талбай дээр шоу болоод найзуудаараа хамт явлаа.
Сүхбаатарын талбай дээр хүмүүс ёстой бужигнаж байтал яг давсаг хагарах нээ гэсэн чинь манай хүн Би чамд 00 олж өгөх үү гэхээр нь тэгье гээд хоёулаа яваад иртэл найзуудаа олдоггүй ээ. Тэгсэн манай хүн хоёулаа нэг газар сууя гэж байна. Тэгье тэгье гээд сууж юм ярьсан. Тэгээд л өнгөрсөн.
Анх уулзахад аймаар рок стильтэй, уранхай өмд өмссөн залуу байж билээ. Тэр үед тийм моод байгаагүй. Энэ одоо өмдөө сольж болдоггүй юм байхдаа гэж бодож билээ.
Тэгсэн нэг өдөр костюм өмсөөд үсээ нээх гоё янзалчихсан хүрээд ирсэн. Хараад шууд л дурласан. Тэгээд л тэр хүний дэргэд баймаар тийм мэдрэмж төрөөд энэ хүнтэй сууна гэсэн бодол орж ирсэн. Би самарт их дуртай. Хамгийн хөөрхөн юм нь хоёр алган дээрээ дүүрэн цөмсөн самар барьцан костьюмтай залуу намайг хүлээгээд байж байдаг билээ. “Энэ залуу надад үнэхээр хайртай юм байна даа” гэж бодож байсан.
Эмэгтэй хүн өөртөө хайртай хүнтэй суух ёстой. Тэр л аз жаргал.
-Амарзаяа гэдэг хүнийг цөөн үгээр тодорхойлбол мөн та ямар хоббитой вэ?
-Их хүнд асуулт байна. Хүн ер нь хүнийг дүгнэдэг ч өөрийгөө дүгнэж, зөв тодорхойлж чаддаггүй болов уу. Энэ талаар ёстой бодож байгаагүй юм байна. Ямар ч байсан би өөрөө өөрийгөө их зоригжуулдаг.
Ер нь эмэгтэй хүн болж өгвөл өөрийгөө амрааж байх ёстой. Үүнийхээ хажуугаар өөрийн сайн чаддаг ажлаа олсон л бол зогсолтгүй урагшлахыг л хичээдэг. Үргэлж өөрийгөө хөгжүүлж урагшилж байх ёстой. Хобби гэвэл би puzzle эвлүүлэх дуртай.
Миний өрөөнд өлгөөтэй байгаа энэ puzzle-ийг гэхэд л хоёр жил эвлүүлсэн. Есөн мянган өрөгтэй puzzle. Нэг суугаад хийгээд дуусахдаа гол нь биш. Үүнийг хийхэд миний бодол, эрх чөлөө, гуниг гээд бүгдийг хуваалцдаг. Ингээд эвлүүлсэн puzzle-aa өлгөчихөөд харах ч гоё шүү.
