БСШУ-ны сайд Л.Цэдэвсүрэн: Ерөнхий боловсролын сургалтын чанарыг сайжруулахыг зорьж байна

-Би Говь-Алтай аймагт төрсөн. Аав, ээжээс зургуулаа. Дэлгэрэнгүй намтар маань та бүхэнд хэдийнээ танил болсон байх гэж бодож байна.

1994 онд анх төрийн захиргааны албанд ажиллаж эхэлснээс хойш 26 жил тасралтгүй боловсролын салбарт ажиллажээ. Төрийн захиргааны албанд мэргэжилтнээс эхлээд бүх шатанд нь шатлан дэвших зарчмаар ажиллаж байна.

-Төрийн захиргааны албанд ажиллаж эхэлснээс хойш би 15 сайдтай хамтран ажиллаж, тухайн үеийн Засгийн газрын бодлого болон сайд нарынхаа бодлого, чиглэлийг хэрэгжүүлэхэд хуульд заасны дагуу дэмжлэг үзүүлж байсан.

Миний хувьд, боловсролын чанарт өөрчлөлт оруулж, ахиц, дэвшил гаргахад голлон анхаарч ажиллана. Боловсролын чанарыг дээшлүүлэх шинэчлэлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх ажлаа Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөртөө тусган Улсын Их Хурлаар батлуулсан байгаа. Цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, дээд боловсролын сургалтын чанарыг сайжруулах чиглэлээр ажиллана гэсэн үг. Учир нь 2018 оноос эхэлж ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтын чанар ямар байх вэ гэдэг дээр хөндлөнгийн томоохон судалгаа явуулсан. Энэхүү судалгааны дүнгээр суралцагчдын боловсролын сургалтын чанар улсын дунджаас доогуур дүнтэй гарлаа.

Тиймээс албан тушаал хашиж байгаа хүнийхээ хувьд ч тэр, өөрөө ээж хүнийхээ хувьд ч ерөнхий боловсролын сургалтын чанарыг сайжруулах ажлыг нэн яаралтай шийдэх хэрэгтэй гэж зорьж байна.

-Шууд тэгж ойлгож болохгүй. Ер нь Их, дээд сургуульд элсэн орж байгаа хүүхдүүдийн сургалтын чанар хангалттай сайн биш байгаа талаар шүүмжлэл гардаг болсон. Тиймээс манай Ерөнхий боловсролын сургуулиуд ямар боловсрол олгож байна вэ, хүүхдүүд маань чанартай боловсрол авч чадаж байна уу гэдэг дээр томоохон хөндлөнгийн судалгаа хийгээд үр дүн нь сая харагдлаа. Үнэлгээгээр Ерөнхий боловсролын бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын агуулгын чанар нийлбэр дүнгээрээ улсын дунджаас доогуур хувьтай гарсан. Одоо бид Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт боловсролын чанарыг 60 хувь болгох томоохон зорилт дэвшүүлээд ажиллаж эхэллээ.

-Энэ ажлыг мэдээж шууд хийчихгүй, мөн яам дангаараа хийхгүй. Бид салбараараа хамтарч хэрэгжүүлнэ.Энэ сард улсын хэмжээнд 5, 9, 12 дугаар ангийн 70000 гаруй хүүхдийг хамарсан чанарын үнэлгээний хөндлөнгийн шалгалт авна. Зэрэгцүүлэн шалгалтад хамрагдсан сургуулийн удирдлага, тухайн хичээлийг зааж байгаа багш, шалгалтад хамрагдсан хүүхдүүдийн эцэг, эхээс сурлагын амжилтад нөлөөлөх хүчин зүйлсийн асуулга, судалгаа авахаар бэлтгэл ханган ажиллаж байна.

Мөн багш нараа чадавхжуулах, тасралтгүй сургах нөхцөлийг хангана. Шавийн эрдэм багшаас гэдэг. ЗГҮАХ-т тусгасан “Чадварлаг багш хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэхээр багш нараас санал авч байна. Багшаа сургаж, чадавхжуулах ажлыг боловсролын цахим шилжилтийн хүрээнд тасралтгүй хийхээр төлөвлөж байгаа. Мөн багш нарын цалинг үр дүнд суурилуулж олгохоор судалгааны ажлуудаа эхлүүллээ. Миний шавь үнэхээр сайн байгаад гурван удаагийн шалгалтаар сайн дүн авбал тэр багшийн ажил сайн байгаа юм байна, олгох ёстой мэдлэгээ өгч чадаж байгаа юм байна гээд багшийн цалин хөлсийг нэмдэг ийм чиглэл рүү орох гэж байна. Гэхдээ бас нөгөө талаас шавь чинь муу дүн аваад байна гээд багшийн цалинг шууд хасахгүй. Эхлээд судалгаа хийж, одоо энэ багш дээр маань асуудал үүсчихлээ, энэ багшыгаа бид яаж чадавхжуулах уу, яаж дэмжлэг үзүүлэх үү гэдэг дээр анхаарч сургалтад хамруулж чадавхижуулна. Багшаа сургаж, чадавхжуулах ажлыг Боловсролын цахим шилжилтээр хийнэ. Өөрөөр хэлбэл, хуучин шиг хөдөө орон нутгаас багш нараа бөөнд нь авчраад , явдал суудал зардал их гаргахгүйгээр сургалтын механизмыг өөрчилж, ажлаа хийж байхад нь цахимаар сургах, ажлын байран дээр нь тасралтгүй сургах тэр зарчмаар ажиллана. Өнгөрсөн хугацаанд цахим сургалтыг хийж үзсэн. Болж байна. Үр дүн гарсан. Тиймээс энэ мэтээр эхний ажлуудыг хийгээд эхлэхээр бидний хүсэн хүлээгээд байгаа боловсролын чанар тодорхой хэмжээгээр биелнэ гэдэгт итгэж байна. Өөрөөр хэлбэл, чанар, үр дүнд суурилсан цалин, урамшууллын систем нэвтрүүлнэ гэсэн үг.

Нөгөө талаар Боловсролын цахим сургалтын тогтолцоог бий болгох эрх зүйн орчин бүрдүүлж, цахим агуулгыг хөгжүүлэн, платформ бий болгосноор бүх насны иргэд насан туршдаа суралцах боломж бүрдэх юм.

-2018-2020 онд салбарын суурь болон хөгжлийн тойм тав зургаан төрлийн маш том судалгаанууд хийгдсэн. Энэхүү судалгаануудын дүнд суурилан боловсрол, шинжлэх ухааны салбарын дунд болон урт хугацааны хөгжлийн төлөвлөлтүүд тодорхойлогдсоноор бодлогоо боловсрууллаа. Эдгээрийг УИХ-аас баталсан “Алсын хараа 2050”, ЭЗН-ийг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл, ЗГҮАХ-т тусган батлууллаа.

Боловсролын салбарын дунд хугацааны хөгжлийн бодлого 2030-ыг эцэслэн боловсруулж Засгийн газрын хуралдаанаар дэмжүүлэн баталж, хэрэгжүүлэх ажлыг эхлүүлээд байна. Энэхүү бодлогын баримт бичгийн хэрэгжилтэд боловсролын салбарт дэмжлэг үзүүлэн ажилласаар ирсэн АХБ, ДБ болон холбогдох донор байгууллагууд хамтран ажиллахаар зөвлөлдөж байна.

Боловсролын цахим шилжилтийн үйл ажиллагааг эхлүүлэн улсын хэмжээнд 90 сургуульд туршилт хийж байна. Боловсролын сургалт, удирдлагын үйл ажиллагааг хэрхэн цахим хэлбэрт шилжүүлж болох талаар томоохон үзэсгэл гаргаж, Ерөнхий боловсролын сургуулийн холбогдох албан хаагч нарт үе шаттай сургалт хийж байна.

Бас боловсролын салбарын хуулиудыг шинэчлэх ажлаа эхлүүлсэн. Саяхан хуулийн төслийн үзэл баримтлалаа Хууль зүйн сайдтай хамтран баталлаа. Салбарын хэмжээнд төслийн эхний хэлэлцүүлгүүд эхэлсэн. Энэ сарын 17-ны өдрөөс улсын хэмжээний хэлэлцүүлгээ эхлүүлэхээр бэлтгэл ажлаа манай яамныхан, ажлын хэсгийнхэн маань хангаж байна. Бүх аймагт хэлэлцүүлэг зохион байгуулж, багш, ажилтан, эцэг эхээс цахимаар болон цаасаар, уулзалт хийж санал авна.

-Ерөнхий боловсролын сургуульд 128 нэр төрлийн сурах бичиг сургалтад хэрэглэгдэж байна. Үүнд казах хэл дээрх болон хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчын брайль болон бусад сурах бичиг багтсан байгаа.

Сурах бичиг сургалтын хөтөлбөртөө суурилагдан шинэчлэгддэг, сайжирдаг. Сурах бичгийн агуулга, жишээ, боловсруулалт, дүрмийн алдаа, зураг зэрэг дээр шүүмжлэл гардаг. Үүнийг Боловсролын хүрээлэн, зохиогч нартай хамтран засан сайжруулаад байхад яагаад асуудал сайжрахгүй байна гэдэг дээр дүгнэлт гаргахыг зорьсон. Яамны нийт албан хаагчдаас тэднийг аав, ээж, ах, эгч гэдэг өнцгөөс нь хандуулж нийт 90 сурах бичгийг хуваарилан өгч нэг сарын хугацаанд уншуулж, санал, дүгнэлт гаргууллаа. Нэгтгэсэн дүгнэлт, саналаар бидэнд сурах бичиг дээр засан сайжруулах хэд хэдэн асуудлууд гарсан, үүнийг хэрэгжүүлэх талаар Боловсролын хүрээлэнд үүрэг өгөн ажиллаж байна.

-Олон улсын хөтөлбөр юм л даа. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Монголд олон улсын хөтөлбөрүүдийг үе шаттайгаар нэвтрүүлэх”-ээр тусгагдсан байдаг. Энэ нь шууд Кембрижийн сургалттай сургуулийн тоог олноор нэмэгдүүлнэ гэсэн ойлголт биш. Үүнийг олон хэлбэрээр хийхээр ажлын хэсэг баг байгуулан ажиллаж байна. Цахим боловсролын хүрээнд Кембрижийн хөтөлбөрийн хичээлийг суралцагч цахимаар судлах боломж бүрдүүлэхээр төлөвлөсөн. Мөн сургуулийн тоог үе шаттай нэмэгдүүлэх бодлого барьж байна. Кембрижийн боловсролыг манай сургуулиуд нэвтрүүлэхийн гол зорилго бол Монгол Улсын Ерөнхий боловсролыг дэлхийд үнэлүүлдэг болох юм. Гэхдээ нэгээс тавдугаар ангид энэ хөтөлбөр орохгүй. Энэ ангийн хүүхдүүд үндэснийхээ боловсролыг эзэмшээд явна. Зургадугаар ангиас нь эхлээд Кембрижийн боловсролын хөтөлбөрүүд шатлалаар ороод явах ийм төлөвлөгөөтэй.

“Шинэ эрин”, “Шинэ эхлэл”, “Монгол тэмүүлэл” сургууль дээр Кембрижийн хөтөлбөр хэрэгжээд нэлээд хугацаа өнгөрлөө шүү дээ. Энэ гурван сургуульд хөтөлбөр нь байна, бэлтгэгдсэн багш нар байна. Энэхүү сургуулиудаа түшиглээд цаашдаа бусад багш нараа бэлтгээд нэмж арван сургууль дээр Кембрижийн хөтөлбөрийг нэвтрүүлэхээр төлөвлөж байна. 2024 он гэхэд тодорхой хэмжээний сургуулиуд олон улсын хөтөлбөрөөр хичээллэдэг болчихсон, магадгүй олон сургууль олон улсын Кембрижийн төвд шалгалт өгөөд тэнцчихсэн байх боломжтой гэж тооцоод ажлаа эхлүүлээд явж байна.

-Их, дээд сургуулиудын сургалтын хөтөлбөрийн чанар, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлт, хэрэгцээ, эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлын бодит үр дүн, ахисан түвшний сургалтад анхаарна. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг байгууллагын болон хөтөлбөрийн чанараар нь эрэмбэлэх бодлого барьж байна. Олон улсын хөтөлбөрийн магадлан итгэмжлэлийг дэмжих бодлого баримтална. Их, дээд сургуулиуд олон улсын магадлан итгэмжлэлд орохын тулд заавал дотоодын магадлан итгэмжлэлд амжилт үзүүлсэн байх ёстой байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Их, дээд сургуулиудын магадлан итгэмжлэлийн чанарыг сайжруулна гэсэн үг.

Засгийн газраас баталсан тэргүүлэх чиглэл, ирээдүйд манай улсад нэн хэрэгцээтэй мэргэжил-хөтөлбөр, улсын хэмжээнд хийгдэх том бүтээн байгуулалтад шаардагдах мэргэжилтнийг чанартай бэлтгэхэд мөн бодлого чиглэгдэж байна.

Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын багш нараа давтан мэргэшүүлэх, чадавхжуулах, дэмжих асуудал тулгарч байна. Их, дээд сургуульд шилдэг бэлтгэгдсэн эрдэмтэн сайн багш хичээл заадаг гэж би ойлгодог. Гэхдээ Их, дээд сургуулиуд багш нараа хэрхэн яаж чадавхжуулдаг, багш нар маань өөрсдөө хэрхэн мэдлэг, чадвараа дээшлүүлдэг юм бэ, багш лекц, семинараа хэрхэн бүтээлчээр баяжуулан шинэчилдэг, өөрчилдөг, энэ нь хугацааны хувьд ямар цикльтэй байдаг гэх мэт асуудлыг яам 2018 оноос хойш судалсан. Тэгээд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжүүлж буй “Дээд боловсролын чанарын шинэчлэл” төслийн хүрээнд дээд боловсролын багшийн хөгжлийн төвийг байгууллаа. Энэ төв багш нарын хэрэгцээ шаардлагад үндэслэн олон төрлийн сургалт хийх, мэдээллээр хангах, дэмжих, туслах чиг үүрэгтэй ажиллана.

Манай яамнаас оюутнуудыг эрдэм шинжилгээ судалгааны ажил хийхэд нь дэмжих бодлого барьж байгаа. Оюутан хүн өдөр тутмынхаа лекц, семинарыг хийгээд явахын зэрэгцээ эрдэмтэн багш нартайгаа хамт судалгаа шинжилгээ хийдэг байх ёстой. Монгол Улсын залуу судлаачдын залгамж холбоог бэлтгэх ажил нэн шаардлагатай байна.

Их дээд сургуулийн ахисан түвшний чанартай сургалтыг дэмжих бодлого барин Судалгааны их сургуулийн суурийг бий болгохоор ажиллаж байна.

-Яамнаас их, дээд сургууль байгуулах, шинээр нээх гэж байгаа хөтөлбөрт нь зөвшөөрөл өгч хэрэгжилтэд нь хяналт тавьдаг. Сургуулиуд сургалтын хөтөлбөр, агуулга, төлөвлөгөөгөө өөрсдөө баталдаг. Ийм журамтай.

Монгол Улсын төрийн өмчийн их сургуулиуд маань ирээдүйд Монгол Улсад нэн хэрэгцээтэй байгаа хөтөлбөрийн шаардлагад нийцүүлэн сургуулийнхаа хөтөлбөр, сургалтын чанар, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаагаа шинээр хийж эхэлсэн. Үүнийг хийснээр шаардлага хангахгүй байгаа хөтөлбөрөөсөө өөрсдөө эхлэн татгалзах, хэрэгцээтэй байгаа шинэ хөтөлбөрөөр сургалт эрхлэх саналаа боловсруулж ойрын хугацаанд яаманд танилцуулах үүргийг захирлуудад өгсөн байгаа.

-Засгийн газраас энэ онд нэн шаардлагатай 36 хөтөлбөр-мэргэжлийг баталсан. Үүнд байгалийн ухаан, мэдээллийн технологи, инженер, технологи, хөдөө аж ахуй, анагаахын чиглэлийн гол мэргэжлүүд орсон. Нийгмийн ухааны салбараас тусгай хэрэгцээт боловсролын багш, цэцэрлэгийн багш гэх мэт мэргэжилтнүүд орсон байгаа.

-Ер нь Их, дээд сургуулийг хотхон хэлбэрээр хөгжүүлье гээд сүүлийн гурван ч Засгийн газрын үед ярьж байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. Тухайлбал, 2011 онд Багануурт Их, дээд сургуулийн цогцолборыг байгуулъя гээд ТЭЗҮ хийгээд, Засгийн газраар батлуулж байсан ч энэ нь хэрэгжээгүй.

Засгийн газраас хөдөө орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа их сургуулиудаа түшиглээд бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалтай уялдуулаад Их сургууль-эрдэм шинжилгээ судалгааны цогцолбор бүхий хотхоныг байгуулъя гэж ЗГҮАХ-төө тусган батлуулсан. Дархан-Уул, Ховд, Дорнод, Завхан, Орхон аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа Их сургууль болон Их сургуулийн харьяа сургуулийг өргөжүүлж хотхоны хэлбэрээр ажиллуулахаар төлөвлөж байна.

Их сургуулиудыг бүгдийг нь гэнэтхэн нэг өдөр л нүүлгэх юм шиг ойлгоод байна. Одоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа сургуулийг түшиглэдэг нь эхлээд тодорхой хөтөлбөр шилжүүлнэ гэсэн үг. Судалгаанууд хийгдэж эхэлж байна. Мэдээж хөтөлбөрөө дагаад оюутан, багш нар тэнд суралцаж ажиллана, үүний бэлтгэлийг хангана. Сургуулийн хичээлийн байр, дотуур байр, багш нарын байр, судалгаа шинжилгээний орчин бүрдүүлэх гээд бэлтгэл ажил их байна.Мөн тухайн хотхоны Их сургууль нь ямар чиглэлээр сургалтаа дагнах вэ гэдэг асуудал гарч байгаа. Дархан, Сэлэнгийн бүс нутаг газар тариалан, мал аж ахуй илүү хөгжсөн тул тэнд ХААИС-ийн хөтөлбөр эхний ээлжинд очно гэх мэтээр төлөвлөж байна.