Хулгайч ширнэнгийн сүнс бирд болов

Та бирд гэж сонссон уу? Энэ тухайд нэгэн явдлыг өгүүлэхээр шийдлээ. Ер нь ч тэгээд зах зээлийн өнөөгийн нийгэмд өмч хөрөнгөний төлөө улангасах сэтгэл өвөрлөсөн шуналтнууд улсын санд хуруу хумсаа дүрэх явдал цагаандаа гарах болсон учраас санамж болгох давхар санаа өвөрлөсөн болно. 

1990 оны зун харуй бүрий болох үест Түргэний голд зусаж байсан Ч.Цэдэнбалжирын 15 настай хүү Ц.Баярбилэг улаан галзуу амьтан морьтойгоо давхиж ирээд уяан дээрээ унан ухаан алджээ. Хүүг гэрт оруулан нэлээд тойглосны эцэст арайхийн ухаан оруулжээ. Хүү ухаан оронгуутаа “шүдлэн Ширнэн гуай, шүдлэн Ширнэн” гэхээс өөр тоймтой зүйл хэлсэнгүй. Энэ үгийг сонсоод эцэг эх хоёрынх нь царай хувьсхийж арц, хүж болоод л явчихжээ. Учир нь “шүдлэн” гэдэг хочтой Ширнэн гэгч өвгөн хэдхэн хоногийн өмнө улаан хоолойн хавдар буюу нарийнтах өвчнөөр өөд болсон аж. 

Тиймээс хүүхдэд эвгүй зүйл тохиолдож гэдгийг мэдрээд судраар адислан Гандангийн шүншигтэй арцаар ариулсаар ухаан санааг нь оруулжээ. Ц.Баярбилэг хүү гүйцэд ухаан орсоныхоо дараагаар болсон явдлыг өгүүлжээ. 

Ц.Баярбилэг орой болохоос өмнөхөн гэрээсээ холдчихсон хэдэн гүүгээ дөхүүлэхээр явж байгаад хэдхэн хоногийн өмнө талийгаач болсон “шүдлэн” хэмээх Ширнэн өвгөний гэрийн буурины дэргэдүүр өнгөрчээ. Урд өдөр нь яагаад ч юм тэднийх талийгаачийн 49 хоногийг ч өнгөрөөлгүй гэнэтхэн нүүгээд явчихсан юмсанж. Тэдний буурийг өнгөртөл хэдэн гүүг нь нэгэн хүн хөөж байх нь харуй бүрийд харагджээ. 

Хүү ч малын хулгайч байх нь гэж бодоод хар хурдаараа давхиж хүртэл нүдэндээ ч итгэмээргүй аймшигтай зүйлтэй тулгарав. Хялгас шиг шахам нарийхан хүзүүтэй хэнгэрэг шиг том цүдгэр гэдэстэй чармай нүцгэн хүн жир бусын хахирган хоолойгоор уухайлан гүйж явах нь нэг л аймшигтай санагджээ. Хэсэг гайхалзсан авч дөхөж очтол нь хэдхэн хоногийн өмнө өөд болсон Ширнэн өвгөн байх нь тэр. Түүний толгой хялгасан хүзүүндээ торон мөрөн дээр бөнжигнөж байх агаад цонхигор цагаан царай, гөлийсөн нүд нь адуун сүрэг рүү л хандахаас бус Баярбилэгийг дэргэдээ ирснийг ч анзаарсангүй. Айж балмагдсан хүү хамаг тэнхээгээрээ орилтол цаадах нь гэнэт алга болчихжээ. Болсон явдал ердөө л энэ. Уншигчдад сонин болгох үүднээс эл явдлыг түр орхиод “шүдлэн” Ширнэн гэж хэн болох, яагаад буг чөтгөрийн дүрд хувилсан болохыг нь товчхон өгүүлсү. 

Ширнэн гэдэг хүн Баянхонгор аймгийн Өлзийт сумын уугуул нэгэн бөгөөд орь залуугаараа Санхүүгийн техникум төгсөж нягтлан болжээ. 

1954 онд Төмөрийн заводад ажиллаж байхдаа Сангийн яамны боловсон хүчний охинтой хуримлажээ. Тун ч удалгүй 1960 онд улсын хөрөнгөнөөс 15 мянган төгрөг идэж шамшигдуулсан хэргээр 10 жилийн ял сонсож шоронд илгээгдэв. Тэрбээр 6 жил суучихаад магадлангаар суллагдах гэж байсан авч колонийхоо даргын гэрийг ухаж 300 төгрөг хулгайлсаныхаа улмаас ялаа нэмүүлэв. Энэ маягаар ял шийтгэл нэмүүлсээр 20 жилийн дараа 1980 оны намар “их айл”-аас суллагдаж гэртээ ирэв. Гайхалтай нь тэрбээр орон шоронд байсан хэрнээ 6000 төгрөгтэй суллагдаж байсан гээд бод доо. 

Нэгэнт олон жил орон шоронгоор явсан түүнд албан ажил эрхлэх ямар ч шанс бүрдээгүй нь тодорхой. Тэгээд л шоронд сурсан мэргэжлийнхээ ид шидийг гаргахын тулд Түргэний голд хашаа байшин босгож хувиараа мужааны ажил хийж амь зуух болов. Тэрбээр хөдөөгийнхөнд нэн тэргүүнд шаардлагатай эд болох авдар сав, араг шээзгий гээд ойр зуурын хэрэгцээний эдлэл хийж мөнгө төгрөг, төлөг шүдлэнгээр арилжсаар овоо хэдэн малтай болжээ. Гэвч социализмын үед нэгдлийн гишүүн 75 толгой, бусад нь 16 толгойгоос дээш малтай байхыг хориглодог байснаас цуглуулсан малаа тэр дор нь арилжиж орхидог байлаа. Гэвч Ширнэн үүндээ сэтгэл нь цадсангүй. Ойр хавийнхаа айлуудын малаас төлөг, шүдлэн мэтийн бага малыг нь хулгайлаад тогоогоо тослох нь энүүхэнд болжээ. Нэлээд хэдэн удаа малчдад баригдсан авч хариуд нь хангалттай мөнгө өгөөд мултрахаа сайн мэднэ. Ийм маягаар арваад жил хулгай хийсээр 1990 онтой золгов. Тэгээд ч бүх юм чөлөөтэй болсноор мань эр одоо л жинхэнэ баяжих цаг ирлээ гэж бодсон авч насных нь төгсгөл ирснээр хамаг юм хумигджээ. Энэ хооронд түүнд хавь ойрынх нь хүмүүс “шүдлэн” гэдэг өхөөрдөм нэртэй хоч хайрласан байлаа. 

1990 оны хавар МоАХ-ныхон улс төрийн товчоог огцруулахаар өлсгөлөн зарлаж байх үеэс эхлээд Ширнэнгийн хоолойгоор хоол орох нь багасаж эхлэв. Эмч домчоор гүйсний эцэст улаан хоолойн хорт хавдар буюу нарийнтах өвчин туссан нь тодорхой болжээ. Нэгэнт энэ өвчин туссан хүн ямар ч эмчилгээ авахгүй нь тодорхой атал Ширнэн хоол орохоо болих тусам улам ховдог, сувьдаг болж байв. Дөнгөж дангаж ус орж байх үест хонь нядлуулчихаад тогоо дүүрэн мах чануулна. Ганц ч хэрчим мах идэж чадахгүй учраас эхнэр, хүүхэд нь идэх гэхээр “Та нар надад өгөлгүй идэх гэлээ” гэж хомхойроод л гэрийнхнийгээ уурлуулна. 

Хавар дөнгөж гаруут л тарваганы боодог иднэ гэж дайрах болов. Аргаа барсан хүү нь тарвага нухаж ирээд хорхог хийж өгөхөд өөрөө идэж чадахгүй атлаа өрөөлд идүүлэлгүй байсаар муутгаж байсан удаатай. Ийм маягаар сүүлдээ дусал ч ус орохгүй байсаар ухаангүй байхдаа “Би бүх хонио алж бууз хийж иднэ” гэх зэргээр дэмийрсээр наадмын дараахан амьсгал хураажээ. Талийгаачийг өнгөрсний дараагаар Алтан савыг нь нээлгэхэд “Эд хөрөнгөндөө сүнс нь хоргодож, гурван эр хониор тахил өргө. Тэгээд даруйхан буурь сэлгэн нүү” гэх зэрэг зүйлс гарчээ. Талийгаачийн хүүхдүүд аав шигээ харамч сувьдаг нэгэн байсан ч юм уу гурван эр хониор бус ганц муу төлөг нядласан болоод тахил өргөжээ. Талийгаачийг оршуулсан шөнө мал нь нэг юмнаас үргээд байх шиг болохоор нь бага хүү нь гарснаа тун ч удалгүй элий балай амьтан орж ирээд “Аав, аав...” гэхээс өөр зүйл хэлж чадалгүй байсаар шөнөдөө галзуурчээ. 

Өглөө нь хотон дотор хэд хэдэн хонь ямар ч учир шалтгаангүйгээр үхсэн байх нь харагдав. Тэр дороо түргэн тусламж дуудаж, хүүг эмнэлэгт хэвтүүлээд тэр өдөртөө буурь сэлгэн Төв аймаг руу нүүжээ. Тэгээд л тэр хавьд бирд болсон Ширнэнгийн сүнс хавь ойрын айлуудын мал руу хомхой сэтгэлээр халдах боловч биегүй хоосон учраас яаж ч чадахгүй байлаа. 

Харин орь залуудаа Тонхилын хүрээнд шавилан сууж байсан гэвш Санжаа гэдэг 9 настай өвгөн лүйжин тавьж арга чарга хийснээр бирд болсон “шүдлэн” Ширнэнгийн сүнсийг хөөн тонилгожээ. Харин Төв аймагт нүүж очсон талийгаачийн ар гэр ихээхэн хохирол үзсэн гэдэг. Нэгэн шөнө дуу цахилгаантай бороо орж малынх нь ихэнх аянганд ниргүүлснээр хот нь харлаж хоосон хоцорсон аж. 

Сувьдаг хомхой зан гэдэг үр хойчдоо ч хүртэл халгаатайн баримт энэ ажгуу.